Zasady redagowania rysunków

Nieprawidłowo zredagowana grafika, i nieprzygotowana do jej odbioru osoba niewidoma to nieporozumienie.

Adaptacja treści grafiki.

Adaptacja, czyli proces przeredagowania prezentacji płaskiej do postaci wypukłej, grafiki polegać może na:

1. Zmianie konwencji - sposobu przedstawienia;
2. Zmianie skali, z zasady powiększeniu obrazu czytelnego dla osób widzących;
3. Zmianie poziomu generalizacji - uszczegółowienia, czyli rezygnacji z mniej istotnych treści. Osoba adaptująca powinna zdecydować, jakie informacje graficzne są w danej prezentacji niezbędne, z jakich należy zrezygnować dlatego, że "nie zmieszczą się", uczynią rysunek nieczytelnym, lub dlatego że, zaabsorbują uwagę czytelnika szczegółami nieistotnymi.
4. Podziale treści ilustracji na kilka prezentacji tego samego obiektu wykonanych w tej samej lub w innej niż oryginał konwencji. Na przykład zastąpienie prezentacji obiektu w rzucie ukośnym przez kilka prezentacji tego obiektu w rzucie prostokątnym; na podziale treści mapy na kilka map w jednej, lub różnych skalach.
5. Zmianie linii, znaków i kolorów oryginalnego rysunku na zróżnicowane linie, faktury powierzchniowe, inne oznaczenia wypracowane i sprawdzone wcześniej tyflograficznie.
6. Poważnym uproszczeniu rysunku do prezentacji czytelnej dotykiem i uzupełnieniu prezentacji opisem.

Jeśli rysunek, fotografia jest zbyt skomplikowana by je zaadaptować, a uproszczenie nie jest możliwe bez utraty istotnych informacji, to należy rysunek zastąpić wiernym opisem tak zwanym tekstem alternatywnym.

Jakie konwencje graficzne dostępne są dla osoby niewidomej?

• Rysunek geometryczny przedstawiający figury płaskie, oraz rysunek konstrukcyjny na płaszczyźnie;
• Rysunek ilustracyjny w konwencji rzutu prostokątnego wykonany bez zbędnych szczegółów;
• Scena – rysunek kilku przedmiotów skomponowany tak, że przedmioty nie zasłaniają jeden drugiego;
• Rysunek przedmiotu w przekroju;
• Plan izby, budynku, terenu, miasta;
• Mapa w dowolnej skali i odpowiednim poziomie generalizacji;
• Wykres zależności funkcyjnej;
• Diagram, rysunek wektorowy, schemat elektryczny, schemat komunikacyjny, itp. rys schematyczny;
• Rzut przedmiotu na trzy płaszczyzny;

Nie jest możliwe przekazywanie osobie niewidomej informacji rysunkiem perspektywicznym, ani rysunkiem w rzucie ukośnym (aksonometrycznym), gdyż konwencje te, oparte na obrazie tworzonym przez soczewkę oka lub aparatu fotograficznego są niezrozumiałe dla osoby niewidomej.

Nie jest celowe przekazywanie osobie niewidomej informacji ideogramem przedstawiającym powiązania przyczynowe, organizacyjne, lub logiczne, gdyż wysiłek czytania rysunku utrudni rozumienie zagadnienia abstrakcyjnego.

Ilustracje na przykład z podręcznika dla uczniów widzących, najczęściej należy adaptować, przez przeredagowanie do konwencji dostępnej dla ucznia niewidomego i dobranie linii, znaków i faktur tak, by umożliwić i ułatwić dotykowy odbiór informacji z rysunku.

Najpierw należy zastanowić się, jakie informacje przekazuje adaptowana ilustracja, a następnie wybrać konwencję i skalę rysunku dla niewidomych tak, by przekazać istotne informacje o przedmiocie lub pojęciu ilustrowanym (a nie o ilustracji dla osób widzących, którą adaptujemy).

Etapy redagowania - adaptowania tyflografiki.

Typowa kolejność działań przy redagowaniu, adaptowaniu tyflografiki powinna być następująca:

• Adaptator powinien ustalić tytuł, który pozwoli ustalić jakie informacje grafika ma przekazać niewidomemu czytelnikowi.
• Powinien ustalić poziom generalizacji
• Znając powyższe zasady ustalić skalę i rozmiar prezentacji oraz orientację arkusza, a następnie narysować szkic projektu reprezentacji na papierze lub w komputerze.
• Na etapie projektu, dokonać z pomocą tyflologa dokonać ewentualnej korekty - zastanowić się, czy zachowane są istotne zasady redakcji i zasadniczy przekaz prezentacji graficznej.
• Przetworzona wersja próbna powinna być poddana korekcie i ocenie osób niewidomych i słabowidzących reprezentujących przyszłych odbiorców prezentacji. Korekcie takiej powinna być poddana także warstwa słowna informacji, jeśli ma towarzyszyć prezentacji graficznej. Korektę grafiki dla początkujących powinien przeprowadzić tyflopedagog nauczania początkowego.
• Po pozytywnym wyniku takiej korekty, lub po wprowadzeniu potrzebnych poprawek prezentacja może być wytwarzana, produkowana i udostępniana właściwej grupie czytelników.

Rysunek i ilustracja dotykowa dla osób niewidomych

Zasady redagowania rysunku dla osoby niewidomej należy dostosować do technologii, w której rysunek będzie wykonywany. Obecnie dostępne są bardzo różne możliwości rysowania ręcznego i technicznego formowania oraz powielania rysunku lub ilustracji dotykowej.

Rysunek powinien być czytelny to znaczy wypukłości punktów, znaków, linii i faktur określających wyróżnione powierzchnie powinny być łatwo rozpoznawane przez czytelnika o normalnie działającym zmyśle dotyku palców. Jeśli rysunek jest tworzony w jednolitym materiale, to wystarczy wysokość znaków rzędu 1mm. Znak o fakturze innej niż tło jest czytelny już przy wysokości 0,5mm.

Rysunek powinien być atrakcyjny przyjemny w dotyku i budzący zainteresowanie. Tylko taki rysunek skłoni osobę niewidomą do podjęcia trudu czytania go.

Rysunek powinien być użyteczny – nie należy produkować ilustracji nie przekazujących użytkownikowi żadnych informacji. Ozdobniki urozmaicające i podnoszące walory estetyczne książki dla osób widzących, dla osób niewidomych są tylko przeszkodą w czytaniu. Do celów dydaktycznych stosuje się rysunki znanych dziecku przedmiotów. Informacją przyswajaną przez dziecko jest sposób przedstawienia przedmiotu na płaszczyźnie rysunku. Celem rysunku może być dostarczenie rozrywki.

Rysunek powinien być trwały. Reprezentacja dotykowa nie powinna ulegać uszkodzeniu przy prawidłowej eksploatacji.

Gęstość zapisu dotykowego. Standardowo wzrok zdrowego oka rozróżnia punkty i linie odległe o 0,5 mm. Natomiast dotyk rozróżnia z pewnością punkty jako oddzielne, jeśli są odległe o 2,5 mm. Nie należy gęściej niż co 5 mm umieszczać linii i znaków, które mają być rozróżnione, czytane jako osobne. W alfabecie Braille'a mniejsza odległość między znakami pisma punktowego jest wystarczająca dzięki uporządkowaniu znaków pisma w rządki. Gęste rozmieszczenie jednakowych, drobnych detali może stanowić fakturę dotykową zastępującą kolor. Obszary pokryte różnymi fakturami zbudowanymi z drobnych znaków dobrze jest rozgraniczyć linią – brzegiem obszarów.

Brzeg obszaru, którego nie chcemy wyróżnić fakturą, można zaznaczyć linią niesymetryczną, gładką z jednej strony, a z drugiej strony zbudowaną z punktów, ząbków prostokątnych lub trójkątnych. Odległość pomiędzy linią gładką, zewnętrzną, a wewnętrzną punktową powinna wynosić 2 mm. Przy zastosowaniu takiej linii dotyk będzie czytał tę strukturę jako jedną, niesymetryczną linię.

Strzałki określające kierunek powinny mieć grot utworzony przez dwa ramiona trójkąta, z wierzchołkiem odsuniętym od końca linii o 3 mm. Ewentualnie grot może być pustym trójkątem. Pełny grot jest najtrudniejszy do odczytania dotykiem.

Nie należy oznaczać obszarów deseniami złożonymi z elementów tak dużych, że dotykiem czyta się każdy element osobno, bo to niepotrzebnie absorbuje uwagę czytającego.

Linie ciągłe, punktowe, kreskowe (przerywane) nie powinny być grubsze (szersze) niż jest to konieczne do uczynienia ich czytelnymi, odróżnienia ich od tła, lub do zróżnicowania kilku rodzajów linii.

Pojedynczy rysunek dobrze czytelny dla dotyku powinien mieć odpowiednią wielkość najlepiej nie przekraczającą zasięgu dłoni.

Grafika nie jest naturalnym językiem osoby niewidomej. Naturalnym językiem jest słowo mówione, pisane.

Najistotniejszą trudnością, jaką stwarza dysfunkcja wzroku, jest brak oczywistego związku między obrazem graficznym, a prezentowanym przez grafikę przedmiotem. Grafika wypukła musi mieć oprawę słowną.

Elementarz do nauki rysunku.

Na początkowym etapie nauczania czytania grafiki wypukłej ważne jest wprowadzenie w umiejętność rozumienia konwencji graficznych, takich jak: widok z przodu, widok z boku, widok z góry, przekrój przedmiotu, plan i łączenie poznawania przedmiotów z poznawaniem ich graficznej reprezentacji. Aby potem doprowadzić do zrozumienia ilustracji w danej konwencji, przedstawionej za pomocą grafiki wypukłej.

Rysunek "wygląda" zupełnie inaczej niż przedmiot. Bardziej opowiada osobie niewidomej o przedmiocie, niż go przedstawia. Konieczne jest więc ustalenie i przestrzeganie zasad redagowania ilustracji dla czytelnika niewidomego.

Rysunek 1. Kot. Aby ten rysunek czarnodrukowy mógł stać się podstawą do wykonania rysunku wypukłego przekazującego osobie niewidomej użyteczne informacje o budowie kota, musi zostać poddany daleko idącym modyfikacjom. Kot powinien zostać przedstawiony w ujęciu przyjaznym percepcji dotykowej: widok z boku z wyraźnie widocznymi łapkami i ogonem uniesionym ku górze (opuszczony ogon w dół często rozpoznawany jest na początkowym etapie edukacji graficznej jako łapa), z głową zwróconą w kierunku odbiorcy tak, aby czytelne były takie elementy, jak oczy, uszy, wąsy, nos.

Rysunek 2. Kot. Sposób przedstawienia kota na rysunku wykonanym techniką kolażu umożliwia niewidomemu czytelnikowi zapoznanie się z podstawowymi częściami budowy tego zwierzęcia. Odpowiednio został dobrany materiał oddający futro kota, jednak wątpliwości budzi zaznaczenie oczu zwierzęcia za pomocą guzików. Mało wygodny okazał się zastosowany tutaj format a3 w orientacji poziomej. Po niedługim czasie przyklejony materiał zaczął się odklejać, został więc przyszyty do kartki. Naszycia zrobione w różnych miejscach, nie tylko na konturze rysunku spowodowały, że dzieci określiły go "kotem po przejściach", gdyż niewidoczne wzrokiem grube przeszycia były niezwykle wyraźne podczas obserwacji dotykowej i zostały zinterpretowane jako blizny: "takie tu ma, jakby się skaleczył"; "o, i tu też taka kreska jest!".

Rysunek 3. Kaczątko. Czarnodrukowy obrazek przedstawia małą kaczkę w konwencji typowo bajkowej: pozycja wyprostowana, głowa nieproporcjonalnie duża w stosunku do reszty ciała, skrzydełka wysunięte do przodu jak ręce, zaznaczone brwi. Uwypuklenie takiego rysunku bez dokonania niezbędnych modyfikacji nadających mu podobieństwo do prawdziwej kaczki doprowadzi do powstania nieprawidłowego rysunku wypukłego.

Rysunek 4. Bukiet. Zbyt duża liczba szczegółów oraz niewłaściwie dobrana technika wykonania sprawiają, że rysunek jest dla osoby niewidomej jedynie zbiorem mniejszych i większych kropek. Komentarz 6-letniego niewidomego dziecka: "Na pewno coś tu jest. Tylko nie można zobaczyć co".

Adaptacja rysunku i ilustracji dla osoby niewidomej.

Wielkość rysunku

Pojedynczy rysunek dobrze czytelny dla dotyku powinien mieć odpowiednią wielkość najlepiej nie przekraczającą zasięgu dłoni. Wielkość tyflografiki zależy od poziomu adresata: dziecku jest łatwiej czytać rysunki małe, ale niosą niewiele treści. Większy rysunek zawiera więcej informacji, więc jest trudniejszy do przeczytania. Prosty rysunek dla dziecka nie powinien przekraczać wielkości dłoni. Dla starszych uczniów dobre będą rysunki większe o bogatszej treści. Grafiki dużych rozmiarów powinny mieścić się w zasięgu rąk czytelnika siedzącego przy stole. Umieszczanie map na ścianie jest niewygodne dla czytającego, ale dobrze służy upowszechnianiu grafiki dotykowej. Najwygodniejsze jest umieszczenie mapy pod kątem 45 stopni, bo zapewnia komfort czytania dotykowego.

Linie rysunku

Linie rysunku ciągłe, punktowe, kreskowe (przerywane) nie powinny być grubsze (szersze) niż jest to konieczne do uczynienia ich czytelnymi, odróżnienia ich od tła, lub do zróżnicowania kilku rodzajów linii. Na przykład w rysunkach pokazujących działania na wektorach linie pomocnicze muszą być narysowane inaczej, linią cieńszą lub przerywaną, niż wektory.

Faktura

Gęste rozmieszczenie jednakowych, drobnych detali stanowi fakturę dotykową zastępującą kolor.

Obszary pokryte różnymi fakturami zbudowanymi z drobnych znaków należy rozgraniczyć linią – brzegiem obszarów.

Nie należy oznaczać obszarów deseniami złożonymi z elementów tak dużych, że dotykiem czyta się każdy element osobno, bo to niepotrzebnie absorbuje uwagę czytającego.

Gęstość informacji w grafice dotykowej musi być dostosowana do zdolności rozdzielczej dotyku oraz do możliwości percepcyjnych odbiorcy oznacza to że, inaczej redagujemy rysunek dla niewidomego przedszkolaka, inaczej dla niewidomego studenta Akademii Sztuk Pięknych czy osoby dorosłej.

Rysunki figur geometrycznych.

Figury geometryczne (łamane zamknięte) należy rysować linią. Powinna to być linia drobno punktowana lub szorstka, gdyż przy przesuwaniu palca czytelnik ma wyraźniejszą świadomość przebywanej drogi, niż wtedy, gdy palec ślizga się po linii zupełnie gładkiej. Jeśli rysunek zawiera linie różnego rodzaju, np. boki wielokąta i jego przekątne, osie liczbowe i linie wykresów funkcji itp. to należy każdy rodzaj linii wykonywać linią innego rodzaju np. boki figury linią punktowaną, a przekątne linią ciągłą, osie liczbowe liniami ciągłymi z zaznaczeniem podziałki, a kolejne linie wykresów liniami punktowanymi (każda z punktów innej wielkości) lub tym podobne.

Figury geometryczne rozumiane jako część płaszczyzny ograniczona łamaną lub krzywą powinno się odróżniać uwypukleniem lub fakturą odróżniającą od tła, np. dla rozróżnienia koła i okręgu, okrąg rysujemy linią, a koło wynosimy co najmniej o 1mm ponad powierzchnię tła lub/i zapełniamy fakturą odróżniającą wnętrze koła od tła na zewnątrz koła.

Rozmieszczenie kilku figur na jednym arkuszu rysunkowym.

Rozmieszczenie kilku małych figur lub rysunków na jednym arkuszu rysunkowym nie może być dziełem przypadku, musi mieć sens logiczny.

Jeżeli ilustracje należy czytać kolejno i na przykład porównywać, to powinny być wyraźnie odległe jeden od drugiego, by czytelnik nie uległ złudzeniu, że są to części jednego rysunku.

Każdy rysunek powinien mieć własny numer i jeśli jest to potrzebne podpis.

Jeżeli treścią ilustrowaną jest porównanie kształtów narysowanych figur, to podpis może być jeden, a rozmieszczenie powinno pozwolić na zlokalizowanie werbalne poszczególnych figur: np. figura w lewej i prawej części arkusza, figura w bliższej i dalszej części arkusza.

Jeżeli tematem głównym są relacje przestrzenne na powierzchni arkusza, to wybór uporządkowanego lub chaotycznego rozmieszczenia figur zależy od zamysłu redakcyjnego autora rysunku.

Rysunek przedmiotu.

Przedmioty nie są puste w środku, powinny posiadać pełny kontur z fakturą dotykową wewnątrz odróżniającą się od tła, ewentualnie od innych przedmiotów.

Przedmioty o prostej budowie należy przedstawiać w rzucie prostokątnym wybierając najbardziej charakterystyczne ujęcie. Np. obrazem walcowej baterii powinien być jej rzut prostokątny z takim samym rzutem wystającego końca walcowej elektrody. Nie należy “opowiadać” o walcowym kształcie baterii, rysując owale w miejscu kolistych końców walca. Detale przedstawione na rysunku powinny być oddalone od siebie co najmniej na szerokość palca. Inny przykładowy rysunek psa, który powinien mieć łeb, tułów i kończyny wyraźnie zarysowane. Nie powinien to być pies zwinięty w kłębek, bo będzie nieczytelną plamą, lub zbiorem linii, w którym tylko osoba bardzo dobrze widząca z bujną wyobraźnią dopatrzy się sylwetki kosmatego psa. Nie należy ozdabiać psa kokardką, czy zarysem łatek by powiedzieć, że ma sierść różnego koloru, ani innymi nieistotnymi szczegółami.

Tło rysunku powinno mieć fakturę kontrastującą z fakturą ilustrowanego przedmiotu.

Różnicowanie faktur powierzchni powinno odpowiadać rzeczywistości, przedmiot szorstki najlepiej pokazać na tle gładkim, a gładki na tle szorstkim, ale tło nie może być atrakcyjniejsze i bardziej absorbujące od ilustrowanego przedmiotu;

Kształt przedmiotu powinien wiernie odpowiadać rzeczywistości i posiadać prosty, jasny, dobrze dotykowo rozpoznawalny obrys.

Charakterystyczne cechy budowy powinny być wyraźnie podkreślone, tzw. cechy konstytuujące dany przedmiot.

Nadmierna liczba nieistotnych szczegółów bardzo zaciemnia obraz przedmiotu. Detale przedstawione na rysunku powinny być oddalone od siebie co najmniej na szerokość palca.

Rysunek umieszczony poza tekstem, który go dotyczy, oraz rysunek, którego treść nie będzie oczywista dla czytelnika musi mieć podpis mówiący co jest przedstawione na rysunku.

Podpis - tytuł rysunku

Należy umieszczać w pierwszym wierszu od lewego brzegu arkusza, planszy lub centralnie.

Podpis powinien być zredagowany rzetelnie - jeden pies powinien mieć podpis „pies”. Jeśli psów na rysunku jest więcej to podpisujemy „psy”, a nie pies. Podpisać należy każdy rysunek obiektu lub figury geometrycznej nowej dla ucznia.

W podpisie rysunku potrzebne jest objaśnienie, w jakiej konwencji przedmiot, lub zagadnienie zilustrowano.

Na przykład „widok z przodu”, „wykres zależności”, „schemat połączeń METRO” itp. Potrzebne może być umieszczenie poza rysunkiem objaśnienia użytych symboli lub uproszczonych sposobów oznaczenia detali rysunku, zwłaszcza, jeśli nie została jeszcze ustalona konwencja dla danej dziedziny rysunku (na przykład: taki kwadrat oznacza pojedynczy klawisz klawiatury komputera itp.). Szczególnie starannie należy objaśniać pojedynczy rysunek określonej konwencji umieszczony w wyodrębnionym tekście, takim jak artykuł lub sprawdzian wiadomości. Wtedy objaśnić należy wszystkie użyte w rysunku znaki, linie i faktury.

Opis rysunku

Pismo brajla zajmuje dużo miejsca i dlatego stosuje się opisy – w formie znaczników literowych lub cyfrowych, a nie pełnymi słowami. Pojedyncza litera powinna być poprzedzona znakiem wielkiej lub znakiem małej litery. Znaki literowe wyjaśnia się w objaśnieniu pod czy nad rysunkiem, pamiętając, że całość powinna się zmieścić na jednej stronie.

Osobna legenda z objaśnieniami nie zakłóca odbioru rysunku, ale zmusza czytelnika do przenoszenia rąk i uwagi z rysunku na legendę i powrotem. Zewnętrzne części rysunku można podpisać obok rysunku. Dopuszczalne jest zastosowanie linii odsyłających od podpisu do określonej części rysunku, ale taka linia powinna urywać się 5 mm od rysunku, by nie stać się częścią rysunku. Nie można odsyłać podpisów liniami do wewnętrznych części rysunku.

Zasady redagowania rysunku dla osoby niewidomej należy dostosować do techniki wykonywania rysunku. Obecnie dostępne są bardzo różne możliwości zarówno rysowania ręcznego, jak i technicznego formowania i powielania rysunku lub ilustracji dotykowej.

W obrębie określonej techniki wykonywania rysunku i określonej grupy tematycznej należy konsekwentnie stosować te same oznaczenia np. oznaczenia kolorów przez określone faktury, określenia składników przestrzeni komunikacji komunalnej przez takie same oznaczenia planu, oznaczania osi liczbowych i linii wykresów w ustalony sposób itp. W podręczniku lub pozycji popularno-naukowej wystarczy wtedy raz objaśnić sposób używania oznaczeń, a ich stałość ułatwi czytanie.

Rysunek dla dziecka nie czytającego jeszcze liter.

powinien mieć umowny znak określający, gdzie jest „góra” rysunku. Dobrym sposobem jest umieszczanie niewielkiego trójkąta prostokątnego tuż przy marginesie w prawym dalszym rogu arkusza.

Niejednokrotnie potrzebne jest objaśnienie części rysunku. Należy unikać mieszania rysunku z tekstami. Osobna legenda z objaśnieniami nie zakłóca odbioru rysunku, ale zmusza czytelnika do przenoszenia rąk i uwagi z rysunku na legendę i powrotem. Zewnętrzne części rysunku można podpisać obok rysunku. Dopuszczalne jest zastosowanie linii odsyłających od podpisu do określonej części rysunku, ale taka linia powinna urywać się 5mm od rysunku, by nie stać się częścią rysunku. Nie można odsyłać podpisów liniami do wewnętrznych części rysunku.

Rysunek schematyczny.

Rysunek schematyczny powinien być opisany przez zastosowanie znaków literowych objaśnionych poza rysunkiem lub przez objaśnienie oznaczeń w legendzie.

Przekrój.

Przekrój powinien mieć podpis określający płaszczyznę przekroju i objaśnienie oznaczeń wewnętrznych części przedmiotu.

Rysunek kilku przedmiotów.

Scenę złożoną z kilku przedmiotów redagować należy tak, by przedmioty nie zasłaniały jeden drugiego i by były narysowane w najbardziej czytelnym ujęciu pokazującym charakterystyczny kształt przedmiotu. (scenę „chłopiec karmi psa” redagujemy tak, że na środku jest miska, z jednej strony pies widziany z boku, a z drugiej chłopiec widziany z boku). Przedmioty tej samej jakości należy wyodrębniać z tła tą samą fakturą. Powtarzanie się w rysunku zespołu charakterystycznych faktur bardzo ułatwi odczytywanie treści rysunku. Bardzo pomocne może być objaśnienie oznaczeń podobnie jak w rysunku jednego przedmiotu.

Budowanie zbiorów ilustracji wymaga konsekwencji.

W obrębie określonej technologii wykonywania rysunku i określonej grupy tematycznej należy konsekwentnie stosować te same oznaczenia np. oznaczenia kolorów przez określone faktury, określenia składników przestrzeni komunikacji komunalnej przez takie same oznaczenia planu, oznaczania osi liczbowych i linii wykresów w ustalony sposób itp.
W podręczniku lub pozycji popularno-naukowej wystarczy wtedy raz objaśnić sposób używania oznaczeń, a ich stałość ułatwi czytanie.

Adaptacja fotografii

Fotografie portretowe an face należy pominąć. Fotografie z profilu można przetworzyć na jednolite, pełne sylwetki.

Fotografie krajobrazów naturalnych, zurbanizowanych, przemysłowych należy pominąć, lub zastąpić opisem.

Fotografie przedstawiające relacje przestrzenne między obiektami-"w głębi obrazu" należy pominąć, a jeśli niosą istotne informacje zastępować planem sfotografowanego obszaru lub informacją słowną.

Fotografie fasad budynków i fotografie pomników, jeśli niosą istotne informacje, najlepiej adaptować do płaskorzeźb powielanych w technologiach termoformowania.

Fotografie przedmiotów, jeśli niosą istotne informacje, należy zastępować prostym rysunkiem - widokiem w rzucie prostym.

Adaptacja form graficzno-tekstowych

Dla osoby niewidomej najkorzystniejszym, najszybciej odczytywanym jest zapis liniowy, formy graficzno-tekstowe należy w miarę możliwości sprowadzać do postaci liniowej. Przykładowo:

Tablice genealogiczne

Tablice takie należy adaptować zastępując rysunkowy schemat zapisem liniowym z zastosowaniem numeracji dziesiętnej według następującego wzoru:

W podobny jak genealogie sposób adaptować należy analogiczne zestawienia, na przykład schematy organizacyjne instytucji.

Przy adaptacji Układu Okresowego Pierwiastków, w tabeli pozostawić należy tylko symbole pierwiastków, ich liczby atomowe i masowe. Pozostałe informacje jak skład izotopowy, budowa powłok elektronowych, lub inne, umieszczane w oryginale w grafice, należy umieścić w następującym po tabeli wykazie pierwiastków uporządkowanym w kolejności liczb atomowych.

Tabele liczbowe

Dane znajdujące się w tabeli powinny być umieszczone w kolumnach bez ramek.

Jeśli tabela zawiera trzy kolumny, to nagłówki kolumn oznaczamy tylko symbolami literowymi Na przykład F, t, s. Symbole powinny być objaśnione przed lub nad tabelą.

Jeśli tabela tabela zawiera więcej niż trzy kolumny należy umieścić ją na dwu kolejnych rozłożonych stronach, parzystej i nieparzystej, tak aby po otwarciu stanowiła całość dostępną bez odwracania strony.

Tylko proste dwuwierszowe tabele mogą mieć układ poziomy.

Adaptacja tekstu dydaktycznego podręcznika, książki popularno-naukowej

Prosty rysunek może być wkomponowany w tekst czytany przez osobę niewidomą tak, że nie potrzebuje on dodatkowych wyjaśnień. Na ogół jednak objaśnienie podpis i objaśnienie jest bardzo pomocne, bo ukierunkowuje prawidłowo wyobraźnię w toku czytania rysunku.

Przy tworzeniu ilustracji dydaktycznej należy kierować się następującymi zasadami:

1. Należy ilustrować możliwie wszystkie nowe omówione w tekście przedmioty. Każda taki rysunek odczytywany będzie najlepiej w formie ilustracji jednoprzedmiotowej. Najlepszym umiejscowieniem ilustracji w książce dla dzieci niewidomych jest koniec rozdziału tematycznie związany z ilustrowanym przedmiotem.
2. Ilustrowana informacja przez swoje umieszczenie na stronie musi być łatwo lokalizowana przez odczytującego. Optymalnym rozwiązaniem jest pozycja centralna;
3. Każda ilustracja powinna być podpisana, a w niektórych przypadkach posiadać legendę;
4. Dobór ilościowy szczegółów uzależniony jest od predyspozycji umysłowych czytelnika związanych z jego rozwojem;
5. Stosowanie analogii w ilustrowaniu ułatwia dziecku wytworzenie prawidłowych wyobrażeń.

W odniesieniu zarówno do rysunku, jak i do ilustracji ustalenia zasad redagowania będą różniły się nieco w zależności od technologii wytwarzania reprezentacji dotykowej. Oprócz ogólnych powinny zaistnieć szczegółowe ustalenia dla określonych dziedzin rysunku wykonywanych w określonych technologiach.

Adaptacja rysunku dla osób słabowidzących

Założenia modyfikacji rysunku

• Rysunek powinien być czytelny i nie może być tylko prostym powiększeniem rysunku z arkusza standartowego, wymaga oddzielnego zredagowania.
• Przedstawienie schematyczne, bez dodatkowych linii, cieni i elementów grafiki.
• Wskazane jest umieszczenie uproszczonego rysunku wraz z opisem.
• Jeśli rysunek jest zbyt skomplikowany, należy go zastąpić tylko opisem.
• Rysunki w rzucie prostokątnym są bardziej czytelne niż rysunki perspektywiczne.

Wielkość i odległość elementów grafiki

• Figury geometryczne i rysunki geometryczne- powinny być powiększone tak by ich minimalny wymiar podstawy był nie mniejszy niż 80 mm (dla arkusza 16’).
• Do wykonania rysunków należy stosować linie o grubości od 2 do 4 punktów w 100% kolorze czarnym.
• Na stronie nie powinno być umieszczonych więcej niż cztery rysunki.
• Należy zachowywać odstępy co najmniej 10 mm między ilustracjami.
• Przedmioty przedstawione na rysunkach, znajdujące się obok siebie, powinny być pokazane z zachowaniem tej samej proporcji.

Kontury, wypełnienia i linie rysunku

• Rysunki powinny mieć wyraźny jednolity kontur (czarny 100% Black).
• Jeśli rysunek jest wypełniony (czernią, szarością), to powinien on być jednakowo nasycony na całej powierzchni.
• Rysunki nie powinny być umieszczone na tle.
• W celu zróżnicowania linii można stosować linie przerywane (ale pogrubione) i linie ciągłe o wyraźnie zróżnicowanej grubości.
• Wypełnienia i tło rysunku nie powinny być kontrastowe.

Napisy i opisy rysunku

• Na rysunkach nie może znajdować się tekst.
• Rysunki powinny być bardzo starannie opisane, elementy opisu grafiki powinny znajdować się obok rysunku, strzałki prowadzące od opisu do rysunku powinny być czytelne i wskazywać wyraźnie opisywany szczegół.
• Strzałki używane przy opisie rysunku powinny być zakończone grotem w kształcie pełnego trójkąta.
• Opisy rysunku powinny być pisane w linii poziomej najlepiej z zastosowaniem czcionki bezszeryfowej.