Informacje podstawowe
Terminem tyflografika określamy grafikę użyteczną dla osoby niewidomej i słabowidzącej wykonaną w dostępnej dla niej konwencji, zredagowaną w sposób umożliwiający i ułatwiający czytanie dotykiem lub słabym wzrokiem i pozwalającą na zrozumienie informacji przekazywanej w ten sposób. Rysunek ma wartość jeśli przekazuje informacje o pojęciach, obiektach i relacjach przestrzennych.
Wprowadzenie
Obrazek, grafika, ikona są podstawowym i międzynarodowym językiem współczesnej cywilizacji. Osoby niewidome powinny w miarę możliwości uczestniczyć w komunikacji tym językiem. Sprawa nie jest nowa. Ponad dwustuletnie doświadczenie tyflopedagogów wskazuje, że prezentacja dotykowa, grafika wypukła może przekazywać użyteczne informacje osobie niewidomej. Może to być kolaż z naturalnych, różniących się dotykowo materiałów, płaskorzeźba, płaskorzeźba o obniżonej wysokości, rysunek linią wypukłą, prezentacja z różniących się dotykowo linii i obszarów wyróżnionych fakturą.
Nie każda jednak prezentacja dotykowa jest źródłem informacji dla osoby niewidomej, choć być nim powinna. Od dawna już istnieje problem redagowania, adaptowania grafiki w sposób tyflologicznie poprawny.
Obecnie prezentacje graficzne powstają na ekranie komputera, na którym pracuje widzący grafik, nie mający najczęściej bliższego kontaktu z odbiorcą niewidomym. Następnie taki rysunek zostaje przetworzony do postaci dotykowej z wykorzystaniem jednej z wielu dzisiaj dostępnych technologii.
Przetworzyć - uwypuklić w dostępnej technologii można wszystko, co narysowane
Problem w tym, że nie wszystko, co uwypuklimy będzie niosło informację czytelną i dostępną dla osoby niewidomej. Nie każda więc grafika dotykowa, prezentacja wypukła będzie niosła informację czytelną i dostępną, przekazującą informacje o zilustrowanym przedmiocie lub pojęciu, nie każda będzie w ogóle czytelną dla osoby niewidomej.
Zakres użyteczności grafiki dla osób niewidomych.
Technologie przetwarzające są często kosztowne. Wydawanie środków społecznych na produkowanie rzeczy bezużytecznych jest marnotrawstwem. Proponowanie osobie niewidomej grafiki nieczytelnej jest upokarzaniem osoby z niepełnosprawnością!! Najszkodliwsze społecznie jest umieszczanie bezwartościowych ilustracji w podręcznikach dla niewidomych uczniów. Niezorientowany nauczyciel w szkole ogólnodostępnej będzie wymagał od niewidomego ucznia przeczytania i zrozumienia czegoś, czego przeczytać ani zrozumieć się nie da. Uczeń będzie zmuszony do werbalnego przyswajania materiału i dodatkowo opowiadania o nieczytelnej dla niego ilustracji.
Grafika ma sens dla osoby niewidomej wtedy, gdy informuje:
- o pojęciach przestrzennych, geometrycznych i z zakresu orientacji
- o kształtach przedmiotów - widok, rzut, rzuty, przekrój
- o relacjach przestrzennych między przedmiotami: plan, mapa.
Nie ma sensu dla osoby niewidomej tworzenie grafiki dotykowej przedstawiającej związki logiczne, przyczynowe, organizacyjne takie jak piktogramy, ideogramy, emotikony i tym podobne. Próby ich rozpoznawania utrudnią pojmowanie nie przestrzennych związków między pojęciami i rozumienie zagadnienia abstrakcyjnego. Związki takie należy obrazować opisem słownym, numeracją dziesiętną lub w inny sposób.
Tyflografika może pomóc osobom niewidomym i słabowidzącym poznać, zrozumieć oraz odwzorować pojęcia przestrzenne i rzeczywistość materialną. Szczególną rolę pełni w przekazywaniu informacji o obiektach i zjawiskach, które nie są możliwe do poznania poprzez bezpośredni ogląd dotykowy, ponieważ są zbyt małe, zbyt delikatne, za duże, niebezpieczne, lub poruszają się.
Terminem tyflografika określamy grafikę użyteczną dla osoby niewidomej i słabowidzącej
wykonaną w dostępnej jej konwencji, zredagowaną w sposób umożliwiający i ułatwiający czytanie dotykiem lub słabym wzrokiem i pozwalającą na zrozumienie informacji przekazywanej w ten sposób. Nie każda więc grafika dotykowa, wypukła, jest tyflografiką to znaczy odpowiednią, czyli przekazującą osobie niewidomej informacje o zilustrowanym przedmiocie lub pojęciu.
W tworzeniu i adaptowaniu grafiki dla osób niewidomych trzeba uszanowć bariery, jakie stawia brak wzroku i w pełni wykorzystać możliwości dotyku.
Rozpoznawanie tyflografiki jest czynnością złożoną, wymagającą wyćwiczenia bezwzrokowej struktury poznawania dotykiem.
Wynika z podstawowej różnicy fizjologicznej między procesem poznawania wzrokiem a poznawania dotykiem. Osoba niewidoma czyta grafikę fragment po fragmencie i stopniowo buduje wyobrażenie całości, dopiero potem może ten obraz interpretować jako reprezentację jakiegoś pojęcia lub przedmiotu.
Proces rozpoznawania grafiki wypukłej bardziej przypomina więc proces czytania niż oglądania.
Osoba niewidoma przesuwa palcami po kolejnych częściach rysunku rozpoznając kolejne jego fragmenty. Objęcie wyobraźnią całości wymaga dużego wysiłku wyobraźni, i wymaga wyćwiczenia tej wyobraźni.
Video - Niewidomy rysunek. Vlog Bartka Radomskiego czyli kilka chwil z życia osoby niewidomej.
Relacja między przedmiotem i rysunkiem może być rozumiana, ale nie jest oczywista dla wyobraźni
Przy oglądaniu dotykowym graficznych reprezentacji przedmiotów i zjawisk pojawia się jeszcze inna, kolejna trudność: oglądana wzrokiem fotografia, rysunek, a nawet schematyczny szkic przedmiotu jaki powstaje przy oglądaniu wzrokowym tworzy na siatkówce oka widzącego obraz identyczny z samym przedmiotem.
Dla osoby niewidomej natomiast graficzny obraz przedmiotu czytany opuszkami palców nie jest wcale podobny do przedmiotu oglądanego obejmującym dotykiem palców, dłoni, ramion. Relacja między przedmiotem i rysunkiem może być rozumiana, ale nie jest oczywista dla wyobraźni.
Istotną trudnością w rysowaniu i czytaniu, spowodowaną przez brak wzroku jest ograniczenie „pola widzenia” dotykiem, w porównaniu z polem widzenia wzrokiem. Osoba niewidoma czytająca grafikę wypukłą dotyka palcami niewielkiego fragmentu rysunku.
Podobne jak osoba słabowidząca z ograniczonym polem widzenia oglądająca znacznie większy rysunek.
Co jeszcze istotniejsze, przy czytaniu rysunku wypukłego, wrażenia dotykowe są zupełnie inne, niż wrażenia odbierane przy oglądaniu prawdziwego, trójwymiarowego przedmiotu dotykiem obejmującym.
Dla osoby niewidomej rysunek nie jest więc podobny do przedmiotu,
a jedynie ukazuje jedną z jego stron przedstawioną graficznie.
Osoba oglądająca bezwzrokowo tyflografikę musi świadomie przyswajać kolejne konwencje rysunkowe, tak jak to się dzieje podczas uczenia się języka obcego
Nie uczy się rysunku spontanicznie, „przy okazji”, potrzebne jest więc metodyczne wprowadzenie w grafikę.
O ile poznanie wzrokowe otoczenia, przedmiotów, grafiki jest poznaniem globalnym, całościowym, widzący najpierw ujmuje wzrokiem całość przedmiotu, sylwetki, grafiki, potem analizuje szczegóły, przechodzi się więc od ogółu do szczegółu.
O tyle poznanie dotykiem, dysponuje niewspółmiernie mniejszym „polem dotykania” niż pole widzenia, jest poznaniem analitycznym, najpierw dotyka się pewnej małej części przedmiotu lub grafiki a następnie w wyobraźni ujmuje całość więc przechodzi się od szczegółu do ogółu.
W odbiorze wzrokowym ujmujemy oglądane przedmioty całościowo, od ogółu do szczegółu, w przypadku dotykowego poznawania rzeczywistości przechodzimy od szczegółu, przez stopniowe gromadzenie kolejnych informacji odebranych dotykiem, do zbudowania całości obrazu w wyobraźni.
Osoba niewidoma czyta grafikę fragment po fragmencie i stopniowo buduje wyobrażenie całości, dopiero potem może ten obraz interpretować jako reprezentację jakiegoś pojęcia lub przedmiotu.
Z tej podstawowej, fizjologicznej różnicy między procesem poznawania dotykiem a procesem poznawania wzrokiem wynikają różnice i wymagania adaptowania treści graficznych do reprezentacji wypukłej.