Orientacja przestrzenna

Orientacja przestrzenna

Termin „orientacja przestrzenna” kojarzy nam się z przemieszczaniem się osoby z poważną dysfunkcją wzroku trzymającą przed sobą białą laskę, albo z widokiem przedszkolaka prowadzącego przed sobą po laskowskich dróżkach duże koło, które niedługo wymieni na długą laskę.

Oczywiście, celem systematycznej rewalidacji osoby z niepełnosprawnością wzroku, jest także doprowadzenie do umiejętności przemieszczania się i to na większe odległości w sposób bezpieczny, świadomy, celowy. Ale drogą do tego jest nie tylko trenowanie lokomocji i uczenie odbierania spostrzeżeń dotykowych, słuchowych lub odbieranych przez uszkodzony wzrok spostrzeżeń, które pozwalają rozumieć swoje otoczenie. Drogą do samodzielności jest też konsekwentna, metodyczna nauka czynności życia codziennego prowadzona przez rodziców i nauczycieli.

Drogą do pełnej samodzielności do pełnego rozumienia swego otoczenia jest także budowanie poprawnych wyobrażeń o otaczającym świecie oraz budowanie pojęć przestrzennych. Budowanie pojęć przestrzennych to uczenie prawidłowego rozumienia słów nazywających kształty, wielkości, relacje przestrzenne, kierunki w przestrzeni, zmiany położenia, czyli ruch.

Metody nauczania orientacji przestrzennej

Przyswojona w Polsce znakomita metoda nauczania orientacji przestrzennej i samodzielnego przemieszczania się opracowana przez Stanley’a Suterkę została wypracowana we współpracy tyflopsychologów z Uniwersytetu Michigan i ociemniałych żołnierzy amerykańskich. Ociemniali żołnierze mieli za sobą ponad 20 lat życia „po widzącemu”, kilkanaście lat nauki szkolnej i wojskowe szkolenie topograficzne. Rozumieli bez trudu wszystkie informacje o otoczeniu, jakie przekazywali im widzący psychologowie. Ich rewalidacja polegała „tylko” na nauczeniu się życia bez korzystania ze wzroku.

Dziecko, które nigdy nie widziało jest w diametralnie innej sytuacji. Wiedzę o otoczeniu ma znikomą w porównaniu z ociemniałym żołnierzem. Zasób pojęć przestrzennych równie znikomy. Nie może mieć orientacji przestrzennej, to znaczy świadomości relacji między poszczególnymi przedmiotami w otoczeniu oraz relacji między swoim ciałem, a zespołem przedmiotów tworzących otoczenie.

Warto zapoznać się tematem samodzielnego poruszania się poprzez relację poniżej: Video Vlog "Oczy zamknięte" pod tytułem "Jak porusza się osoba niewidoma?" w 2 częściach:

• 1 część wideo "Jak porusza się osoba niewidoma?"
• 2 część wideo "Jak porusza się osoba niewidoma?"

Prawidłowe rozumienie przez dziecko terminów przestrzennych

Aby doprowadzić dziecko niewidome do prawidłowego rozumienia terminów określających kształty, kierunki, relacje przestrzenne i przemieszczenia należy uczyć je tych terminów nazywając poprawnie kształty, kierunki, relacje przestrzenne i przemieszczenia obserwowane bezpośrednio przez dziecko, a więc w zasięgu jego rąk. Wtedy słowa te będą kojarzyły się z obserwowanymi zjawiskami czy relacjami, a nie z czasowym następstwem przedmiotów lub zjawisk. Oczywiście ten sam kształt, ta sama relacja musi być nazwana wielokrotnie w różnych sytuacjach.

Nauczyciel powinien, stopniowo zapoznać ucznia z kształtem budynków i ich wnętrz, a także komunalnej przestrzeni dróg i ulic. Powinien pomóc w zrozumieniu zasad poruszania się ludzi i pojazdów w tych przestrzeniach. Poza bezpośrednim poznaniem takich obiektów jak chodnik, jezdnia, krawężnik, torowisko, pomocą może być opracowanie graficzne Aliny Talukder Plany typowych ulic i skrzyżowań do nauki orientacji przestrzennej.

Alina Talukder, Plany typowych ulic i skrzyżowań do nauki orientacji przestrzennej, Studio Tyflografiki „Tyflograf”, Owińska 2010.

Na problem nauczania orientacji i samodzielnego i bezpiecznego przemieszczania się składają się trzy problemy:

• Problem posiadania - nauczania pojęć przestrzennych i właściwego rozumienia terminów przestrzennych;
• Problem posiadania - nauczania wystarczającej wiedzy o obiektach w otoczeniu i ich relacjach przestrzennych;
• Problem opanowania - nauczania technik skutecznego i bezpiecznego przemieszczania się w przestrzeni.

Do umiejętności z zakresu orientacji przestrzennej i samodzielnego, bezpiecznego poruszania się dzieci z dysfunkcją wzroku należą:

1. Znajomość schematu ciała
2. Znajomość i wykorzystanie pojęć przestrzennych
3. Wykorzystywanie zmysłów w orientacji
4. Poruszanie się z przewodnikiem– różne techniki
5. Samodzielne poruszanie się dziecka w przestrzeni zamkniętej kontrolowanej, pod nadzorem nauczyciela lub bez nadzoru
6. Samodzielne przechodzenie przez drzwi
7. Samodzielne poruszanie się po schodach
8. Poruszanie się z pomocą przed-laskową
9. Poruszania się z długą laską

Jak radzi sobie Bartek? Zobacz odcinek z Vloga "Oczy zamknięte, czyli kilka chwil z życia osoby niewidomej"

Ćwiczenia z orientacji w małej przestrzeni

Wypracowany na lekcjach rysunku ciąg ćwiczeń prowadzący do przyswojenia pojęć relacji przestrzennych w zasięgu rąk dziecka i na płaszczyźnie rysunku obejmuje przede wszystkim ćwiczenia ruchowe i manipulacyjne w najbliższym otoczeniu ucznia. Ćwiczenia mogą być wykonywane z grupą kilkuosobową prowadzoną przez jednego nauczyciela, lub z całą klasą dzieci niewidomych w obecności dwu nauczycieli kontrolujących poprawność wykonania. Mogą być w naturalny sposób wkomponowane w zajęcia szkolne nauczania początkowego, naukę czynności życia codziennego, lub stanowić ćwiczenia w toku rewalidacji indywidualnej.

W toku zajęć wstępnych, zapoznających z przyborami i na początku lekcji, nim uczniowie przejdą do atrakcyjniejszych zadań, a także przed wprowadzeniem nowego zagadnienia można wykonać szereg prostych ćwiczeń, przykładowo:

1. W toku nauki lub zabawy trzeba sprawdzać i ćwiczyć orientację w przestrzeni własnego ciała. Może to być element zabawy: weź maskotkę i posadź na swojej głowie, na swoim ramieniu, na swoim prawym kolanie... pokaż głowę maskotki, lewą nogę maskotki... posadź maskotkę przed sobą na stole przodem do siebie, tyłem do siebie...
2. Uczmy dziecko obserwować kształt tego, co ma w ręku: Weź kartkę papieru brajlowskiego. Jaki kształt ma kartka? Ile boków ma prostokąt? Czy ich długości są równe? Podnieś kartkę do góry trzymając ręką za krótszy brzeg, ... za dłuższy brzeg. Połóż kartkę na stole przed sobą. Przysuń blisko do siebie. Odsuń od siebie jak daleko sięgniesz.
3. Połóż kartkę tak, by dłuższy brzeg był najbliżej ciebie. Połóż prawą dłoń na krótszym brzegu kartki z prawej strony. Połóż lewą dłoń na krótszym brzegu z lewej strony kartki. Połóż lewą dłoń na długim, bliższym ciebie brzegu kartki, na dalszym. Połóż prawą dłoń ...

...oraz wiele innych.

Kontrola rozumienia terminów - pojęć przestrzennych

Pierwszym sprawdzianem rozumienia przez dziecko terminów jest prawidłowe wykonywanie prostych poleceń.

• Odsuń talerz trochę dalej od siebie, przesuń książkę w lewo, a maszynę w prawo, ...
• Połóż nóż między łyżką a talerzem, usiądź przy stoliku między Jackiem i Arkiem:
• Obróć krzesło oparciem do stołu, obróć atlas grzbietem od siebie, obróć filiżankę uszkiem w prawo, ...

Kolejnym sprawdzianem jest poprawne formułowanie przez ucznia informacji o położeniu lub przemieszczeniu przedmiotu. Na lekcjach rysunku umówiłam się pół żartem z uczniami, że nie wolno używać słowa „tu”. Bo „tu” jest informacją o położeniu przedmiotu w przestrzeni ciała ucznia. Uczeń powinien umieć określać położenie względem przedmiotów organizujących przestrzeń pokoju, czy innego pomieszczenia, a w terenie otwartym względem znaczących przedmiotów w tym terenie, oraz względem głównych kierunków geograficznych.